Δρ. Ιωάννης Παρίσης Υποστράτηγος ε.α., Διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης / Διεθνών Σχέσεων (Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό ΑΜΥΝΑ & ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ, τ. Φεβρουαρίου 2014)

Η έννοια του στρατηγικού περιβάλλοντος

Ο όρος στρατηγικό περιβάλλον χρησιμοποιείται συχνά, από πολλούς, ακόμη και σε θέματα που δεν έχουν κάποια σχέση με την στρατηγική. Κατά τα τελευταία χρόνια μάλιστα, είναι της «μόδας» θα έλεγα, η χρησιμοποίηση των συναφών όρων «γεωπολιτικό περιβάλλον», «γεωστρατηγικό περιβάλλον», ή «περιβάλλον ασφάλειας», χωρίς, ωστόσο, τις περισσότερες φορές να είναι σαφής η έννοια υπό την οποία χρησιμοποιούνται.

Το στρατηγικό περιβάλλον ενός κράτους είναι ο χώρος εντός του οποίου βρίσκεται σε αλληλεπίδραση με άλλα κράτη ή μη κρατικούς δρώντες, με στόχο την εξυπηρέτηση των εθνικών συμφερόντων και την προαγωγή της ευημερίας της χώρας.


Το στρατηγικό περιβάλλον συνίσταται από το πλαίσιο που δημιουργείται από εσωτερικής και εξωτερικής φύσης καταστάσεις, σχέσεις, τάσεις, απειλές, ευκαιρίες, αλληλεπιδράσεις που επηρεάζουν την επιτυχία ενός κράτους σε σχέση με τον κόσμο που το περιβάλλει, σε σχέση με άλλα κράτη ή μη κρατικούς δρώντες, σε σχέση με τυχαία γεγονότα, καθώς και τις δυνατές προοπτικές που υφίστανται.

Η ασφάλεια αποτελεί προϋπόθεση της ανάπτυξης. Ένα ασφαλές περιβάλλον εξασφαλίζει τα εθνικά συμφέροντα και συμβάλει στη εγκαθίδρυση σταθερότητας και ειρήνης. Από την άλλη, η γεωγραφία αποτελεί σημαντικό στοιχείο στην εξέταση του στρατηγικού περιβάλλοντος και συχνά μας βοηθά στο να εξηγήσουμε πώς λειτουργεί το διεθνές σύστημα. Αποτελεί μία σταθερά που επιβάλλει περιορισμούς και καθορίζει το πώς ένα κράτος αναπτύσσεται, πώς αλληλεπιδρά με τα γειτονικά κράτη, αν είναι απομονωμένο ή όχι, αν είναι πλούσιο ή φτωχό, ισχυρό ή αδύναμο.

Τις λύσεις για την αντιμετώπιση των προβλημάτων και των προκλήσεων του στρατηγικού περιβάλλοντος, καλείται να βρει η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ, η οποία έχει πολλές διαστάσεις, που όλες μπαίνουν στο παιχνίδι, σε μεγαλύτερη ή μικρότερη έκταση, κάθε φορά. Η στρατηγική, σε εθνικό κυρίως επίπεδο, επιδιώκει να φέρει ειδικά αποτελέσματα στο περιβάλλον. Συγκεκριμένα να προωθήσει τις ευνοϊκές συνέπειες και να αποκλείσει τις μη ευνοϊκές.

Άνθρωποι, κοινωνία, πολιτισμός, πολιτική, οικονομία, κρατική οργάνωση και διοίκηση, πληροφορίες, τεχνολογία, επιχειρήσεις, ηγεσία (πολιτική και στρατιωτική) και γεωγραφία είναι μερικές από τις διαστάσεις αυτές Κεντρικό σημείο αναφοράς της στρατηγικής και σημαντικό στοιχείο της συμπεριφοράς των κρατών στο διεθνές περιβάλλον, είναι η ΙΣΧΥΣ.

Υπό την έννοια αυτή, τα κράτη που μπορούν να προβάλλουν την ισχύ τους σε μεγαλύτερες αποστάσεις, αποτελούν τα κυρίαρχα κράτη σε κάθε ιστορική περίοδο στο διεθνές σύστημα. Η στρατηγική – είτε ως υψηλή στρατηγική είτε ως στρατιωτική στρατηγική – κάνει χρήση της εθνικής ισχύος προκειμένου να υλοποιήσει τους αντικειμενικούς σκοπούς της, στη διάρκεια τόσο των περιόδων ειρήνης όσο και των περιόδων πολεμικών συρράξεων.

Το στρατηγικό περιβάλλον μπορεί να αναλυθεί από διαφορετικές προοπτικές. Οι θεωρίες του χάους και της πολυπλοκότητας προσφέρουν μια προοπτική, η οποία περιγράφει το στρατηγικό περιβάλλον όπως αυτό είναι και όπως αντιδρά σε μια άμεση και απλή αιτία που μπορεί να έχει επιπτώσεις στην υφιστάμενη, σε κάποια δεδομένη στιγμή, ισορροπία. Αμφότερες οι θεωρίες χρησιμεύουν στο να βοηθήσουν εκείνους που λαμβάνουν αποφάσεις και υλοποιούν τη στρατηγική, ώστε να σκέπτονται κατά τρόπο ρεαλιστικό που να συλλαμβάνει και να αναλύει όλα τα νοήματα σχετικά με τη φύση και τη λειτουργία του στρατηγικού περιβάλλοντος. Οι αντιλήψεις της «μη γραμμικότητας», ως νοητικού εργαλείου οργάνωσης, λειτουργίας και λήψης αποφάσεων, είναι πολύ χρήσιμες.

Η διαμόρφωση του στρατηγικού περιβάλλοντος της Μεσογείου

Πέραν της υλοποίησης εθνικών σχεδίων, οποιαδήποτε συμμετοχή των ελληνικών μονάδων ειδικών επιχειρήσεων σε κάποια επιχείρηση, θα γίνει στο πλαίσιο κάποιας επιχείρησης διαχείρισης κρίσης, που θα αναπτυχθεί υπό το ΝΑΤΟ ή υπό την ΕΕ στο πλαίσιο της ΚΠΑΑ. Η μέχρι σήμερα εμπειρία δείχνει ότι αυτού του είδους οι επιχειρήσεις έχουν ως γεωγραφικό χώρο ανάπτυξης την ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου. Στην περιοχή αυτή θα αναφερθώ στη συνέχεια, δίνοντας έμφαση στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η Μεσόγειος, ευρισκόμενη στο κέντρο ενός σχετικά ασταθούς περιφερειακού πλαισίου, διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στη μορφή του γεωστρατηγικού περιβάλλοντος ολόκληρης της Ευρώπης, της Βόρειας Αφρικής, της Μέσης Ανατολής και ευρύτερα. Από γεωπολιτικής πλευράς, η μεσογειακή περιοχή, ως ένα διεθνές σύστημα, μπορεί να υποδιαιρεθεί σε διάφορες επιμέρους περιοχές (υποπεριοχές ή γεωπολιτικά υποσυστήματα).

Στις κύριες υποπεριοχές που διακρίνουμε στην ευρύτερη μεσογειακή περιοχή ανήκουν η ευρωπαϊκή ήπειρος, η Βόρεια Αφρική και η Μέση Ανατολή, αλλά και περιοχές που εκτείνονται πέραν της μεσογειακής λεκάνης και αποτελούν κατά κάποιο τρόπο επέκτασή της. Στις περιοχές αυτές ανήκουν κυρίως η Υποσαχάρια Αφρική, ο Εύξεινος Πόντος και η περιοχή του Περσικού Κόλπου.

Στη μεσογειακή λεκάνη υπάρχουν επίσης θαλάσσιοι δίαυλοι επικοινωνίας προς και από την Αφρική, κυρίως στις περιοχές της Κύπρου, της Κρήτης, της Μάλτας, της Σικελίας, της Σαρδηνίας, των Βαλεαρίδων Νήσων και του Γιβραλτάρ που αποτελούν σημεία στρατηγικής σημασίας, επί των οποίων στηρίζονται άξονες γεωστρατηγικής επιρροής.

Η Βαλκανική Χερσόνησος, από γεωφυσική αλλά και γεωπολιτική και γεωοικονομική άποψη, έχει σαφώς διακριτή ταυτότητα και αυτονομία. Επιπλέον, με την εξαίρεση της Κύρπου, βρίσκεται πλησιέστερα από κάθε άλλη ευρω-μεσογειακή περιφέρεια στις κύριες πηγές προέλευσης βασικών καυσίμων. Στη Βαλκανική, η μεταψυχροπολεμική εποχή χαρακτηρίστηκε από την πλήρη ανατροπή του υφιστάμενου επί δεκαετίες γεωστρατηγικού σκηνικού, ενώ εξακολουθούν να υφίστανται κάποιες γεωστρατηγικής φύσης εκκρεμότητες. Έτσι, η σταθερότητα δεν έχει επιτευχθεί απολύτως, αν ληφθεί υπ’ όψιν ότι στα δυτικά Βαλκάνια συνεχίζεται η παρουσία στρατιωτικών και αστυνομικών δυνάμεων της ΕΕ, στο πλαίσιο αντιστοίχων επιχειρήσεων.

Ανατολικότερα, ο Εύξεινος Πόντος, αποτελεί καίριο συνδετικό κρίκο μεταξύ της Μεσογείου και της Κεντρικής Ασίας. Μαζί με τον Καύκασο και την Κασπία συνιστούν περιοχή ιδιαίτερου γεωπολιτικού και γεωστρατηγικού ενδιαφέροντος, που αυξάνει συνεχώς κατά τα τελευταία χρόνια.

H ύπαρξη σημαντικών κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου, τα οποία κυρίως διακινούνται –με αγωγούς ή πλοία– μεταξύ των ακτών του Ευξείνου, αλλά και προς τη Δυτική Ευρώπη και τη Μεσόγειο, αυξάνει τη σημασία της περιοχής αυτής.

Στην περιοχή του Ευξείνου Πόντου και του Καυκάσου –και κατ’ επέκταση στη μεσογειακή περιοχή– προβάλλει ο γεωπολιτικός όγκος της Ρωσίας. Πέραν της στρατιωτικής, η Ρωσία προβάλλει και με την ενεργειακή παρουσία της, η οποία εκτείνεται μέσω των Βαλκανίων προς την Κεντρική και τη Δυτική Ευρώπη και μέσω της Τουρκίας στις ακτές της Ανατολικής Μεσογείου.

Ο Βορράς της αφρικανικής ηπείρου, ως τμήμα του αραβο-ισλαμικού κόσμου, συνδέεται στενότερα με την περιοχή της Μέσης Ανατολής απ’ ό,τι με την υπόλοιπη Αφρική. Τον πυρήνα της Βόρειας Αφρικής αποτελεί το Μαγκρέμπ (Maghreb) –η «Δύση» των Αράβων–, όπου κυρίως βρίσκονται τα μεγαλύτερα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου όλης της αφρικανικής ηπείρου. Αλγερία και Λιβύη είναι οι πιο πλούσιες σε υδρογονάνθρακες χώρες της Βόρειας Αφρικής.

Παρά τις πρωτοβουλίες που έχουν αναπτυχθεί, κυρίως από την ευρωπαϊκή πλευρά, και τη σημαντική οικονομική και αναπτυξιακή βοήθεια που παρέχεται από την ΕΕ, πολλά και σημαντικά προβλήματα εμποδίζουν την ανάπτυξη των χωρών της Βόρειας Αφρικής αλλά και την πρόοδο της συνεργασίας τους με την Ευρώπη. Πολιτική αστάθεια, έλλειψη δημοκρατικών θεσμών, άνιση κατανομή του πλούτου, δημογραφικές εντάσεις, ανεργία, θρησκευτικός φανατισμός, πολιτισμικές ιδιαιτερότητες, ακόμη και αντιθέσεις μεταξύ των ίδιων των αραβικών χωρών της περιοχής, αποτελούν εμπόδια για την ανάπτυξη και τη δια-μεσογειακή συνεργασία.

Η Μέση Ανατολή αποτελεί το ενεργειακό κέντρο της παγκόσμιας οικονομίας. Μαζί με την Κεντρική Ασία είναι μία από τις δύο σημαντικότερες περιοχές του διεθνούς συστήματος, από στρατηγικής πλευράς. Στην περιοχή αυτή συμβαίνει μία από τις σημαντικότερες γεωπολιτικές συγκρούσεις του 20ού και του 21ου αιώνα.

Στην περιοχή της Μέσης Ανατολής ανήκει το Μασρέκ (Machrek) –η «Ανατολή» των Αράβων–, ο χώρος όπου «γεννιέται» ο ήλιος. Εδώ βρίσκεται και «εύφορη ημισέληνος». Μια περιοχή εύφορη, από τον Νείλο μέχρι την κοιλάδα του Ευφράτη και από τη μεσογειακή ακτή μέχρι τον Περσικό Κόλπο, πλούσια σε κοιτάσματα πετρελαίου, αλλά παράλληλα ασταθής, με σημαντικά προβλήματα και εντάσεις μεταξύ των κρατών που περιλαμβάνει.

Η Τουρκία αποτελεί ένα ξεχωριστό πρόβλημα στην περιοχή. Αν και μουσουλμανική χώρα, οι σχέσεις της με τους Άραβες γείτονές της δεν ήταν ποτέ ομαλές, ενώ η στρατηγική προσέγγιση που είχε αναπτύξει για χρόνια με το Ισραήλ οδηγήθηκε σε ναυάγιο στα τέλη της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα.

Από γεωγραφική άποψη, η Τουρκία αποτελεί το σταυροδρόμι τριών κόσμων: του ευρωπαϊκού στα βορειοδυτικά, του υπό ευρεία έννοια ρωσικού στα βορειοανατολικά και του μεσανατολικού στα νοτιοανατολικά. Συνδέει τον Εύξεινο Πόντο με τη Μεσόγειο και την Ευρώπη με τη Μέση Ανατολή, ευρισκόμενη σε μία από τις πιο ευαίσθητες, πολιτικά, οικονομικά, στρατιωτικά και γεωστρατηγικά, ζώνες του κόσμου.

Η Τουρκία είναι η μόνη χώρα-μέλος του ΝΑΤΟ που έχει χερσαία σύνορα με τις χώρες του Νοτίου Καυκάσου, το Ιράν και χώρες του αραβικού κόσμου. Υψηλής προτεραιότητας αντικείμενο αποτελεί η ομαλή λειτουργία των αγωγών μεταφοράς ενέργειας που διέρχονται από το έδαφός της. Από την άλλη, το Κουρδικό ζήτημα συνιστά έναν «στρατηγικό εφιάλτη» για την Τουρκία που κατέστη εντονότερος εξαιτίας της συριακής κρίσης.

Πέρα από το εγγύς περιβάλλον της μεσογειακής λεκάνης βρίσκεται η νοτίως της Σαχάρας Αφρική –η Υποσαχάρια Αφρική–, η οποία αποτελεί χώρο ιδιαίτερης σημασίας για την Ευρώπη, παρά το γεγονός ότι στην πράξη δεν βρίσκεται ψηλά στις προτεραιότητες των περισσότερων κρατών της ΕΕ. Ωστόσο, οι πρόσφατες και εν εξελίξει κρίσεις στο Σουδάν, το Τσαντ, το Μαλί και την Δημοκρατία της Κεντρικής Αφρικής, και η επέμβαση ευρωπαϊκών δυνάμεων, δίνουν μία εντύπωση της σημαντικότητας της περιοχής.

Ξεχωριστή σημασία για την Ευρώπη έχει η περιοχή του Σαχέλ (Sahel), μια άνυδρη και σχεδόν ξηρή κλιματολογική ζώνη που βρίσκεται στο νότιο όριο της ερήμου της Σαχάρας και εκτείνεται εγκάρσια προς την αφρικανική ήπειρο, από τον Ατλαντικό έως την Ερυθρά Θάλασσα.

Αποτελεί μια ενδιάμεση ζώνη μεταξύ της τελείως άνυδρης Σαχάρας στο Βορρά και της πολύ υγρής σαβάνας και των δασών της Κεντρικής Αφρικής. Οι εννέα από τις χώρες που βρίσκονται στην περιοχή του Σαχέλ, με περίπου 50 εκατομμύρια κατοίκους περιλαμβάνονται μεταξύ των φτωχότερων στον κόσμο. Από τις χώρες αυτές προέρχεται ένα μεγάλο μέρος των λαθρομεταναστών που προσπαθούν να εισέλθουν στην Ευρώπη.

Η ζώνη αυτή έχει εξαιρετικό ενεργειακό ενδιαφέρον για την Ευρώπη. Παράλληλα υφίσταται τη διείσδυση των Ισλαμιστών της Αλ Κάιντα, οι οποίοι επιδιώκουν να τη μετατρέψουν σε βάση της διεθνούς τρομοκρατίας, κατά το πρότυπο του Αφγανιστάν. Αυτό σημαίνει ότι ολόκληρη η περιοχή συνιστά σοβαρό κίνδυνο για την Ευρώπη, η οποία, ωστόσο, ποτέ δεν αποφάσισε να αντιδράσει κατά τρόπο συστηματικό και αποτελεσματικό.

Σύμφωνα με όσα ήδη αναλύθηκαν, στη μεσογειακή περιοχή μπορούμε να διακρίνουμεάξονες (ή ζώνες) με σημαντική γεωστρατηγική αξία, υπό την έννοια ότι αυτοί, στηριζόμενοι σε σημεία στρατηγικής σημασίας, μπορούν να χρησιμεύσουν για τον έλεγχο και την άσκηση ελέγχου ή επιρροής σε συγκεκριμένες περιοχές. Η εκτίμηση της σημασίας των αξόνων αυτών γίνεται με βάση το ρόλο τους ως κόμβων ή διαδρόμων μεταφορών και επικοινωνιών, ως χώρων ενεργειακών αποθεμάτων και φυσικών πόρων, ως σημείων ή περιοχών συγκέντρωσης στρατιωτικών δυνάμεων, ως βάσεων υποστήριξης στρατιωτικών επιχειρήσεων, καθώς επίσης και ως σημείων άσκησης πολιτικής επιρροής.

Ως τέτοιους άξονες μπορούμε να αναφέρουμε:

(1) Τον οριζόντιο άξονα που τέμνει στο μέσον τη μεσογειακή λεκάνη.

(2) Τον άξονα που κινείται παραλλήλως προς τον προηγούμενο, στη Βόρεια Αφρική, από τον Ατλαντικό μέχρι την Ερυθρά Θάλασσα και τον Περσικό Κόλπο.

(3) Τους άξονες που κινούνται κατά την έννοια Βορράς – Νότος και αντιστρόφως, τέμνουν τους προηγούμενους και συνδέουν τη Βόρεια και την Κεντρική Ευρώπη με τη Βόρεια Αφρική, την Ανατολική Μεσόγειο – Διώρυγα του Σουέζ, και τηΜέση Ανατολή.

(4) Τον άξονα που συνδέει τον Εύξεινο Πόντο, διά των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων και του νησιωτικού συμπλέγματος του Αιγαίου, με την Κρήτη και τη Βόρεια Αφρική.

Ποιοι είναι οι κύριοι παράγοντες που επηρεάζουν και διαμορφώνουν το μεσογειακό στρατηγικό περιβάλλον;

Το στρατηγικό περιβάλλον της μεσογειακής περιοχής διαμορφώνεται κατ’ αρχήν από τις πολιτικές, τα συμφέροντα, τις δράσεις και τις συνεργασίες ή τις αντιπαραθέσεις των κρατών που περιβάλλουν την μεσογειακή λεκάνη. Ουσιαστικά της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη βόρεια ακτή και του αραβικού κόσμου στη νότια. Επιπλέον, το περιβάλλον αυτό επηρεάζεται από τις πολιτικές, τις επιδιώξεις και τα συμφέροντα μεγάλων παγκόσμιων παικτών που είναι παρόντες ή παρεμβαίνουν στην περιοχή.

Δεδομένου ότι η Μεσόγειος ενώνει έναν μεγάλο αριθμό χωρών, μέσα από τρία σημαντικά στρατηγικά σημεία πρόσβασης –Γιβραλτάρ, Βόσπορος-Δαρδανέλλια και Σουέζ–, παρέχει στους τρομοκράτες και στους διακινητές ανθρώπων, ναρκωτικών και όπλων εύκολη πρόσβαση στις μεγάλες και δύσκολα ελεγχόμενες ακτές της.

Στη μεταψυχροπολεμική εποχή, το ενδιαφέρον εστιάζεται στα πιθανά σημεία ανάφλεξης, κυρίως της Ανατολικής Μεσογείου, ενώ η παραγωγή και η μεταφορά των ενεργειακών πόρων αποτελεί έναν ακόμη σημαντικό παράγοντα που επηρεάζει καταλυτικά το μεσογειακό περιβάλλον. Τα αντικρουόμενα συμφέροντα και οι ανταγωνισμοί ισχύος των κυρίαρχων διεθνών παικτών, αποτελούν μία άλλη σημαντική πτυχή της ασφάλειας και της ισορροπίας ισχύος στη μεσογειακή περιοχή.

Η ΕΕ έχει αναπτύξει κοινές στρατηγικές και πρωτοβουλίες για την προσέγγιση των χωρών της νότιας ακτής και την αντιμετώπιση των προβλημάτων, των προκλήσεων και των απειλών για την ασφάλεια και τη σταθερότητα στην περιοχή. Παράλληλα, έχει αναπτύξει από την αρχή του 21ου αιώνα την Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ), ως αμυντικό βραχίονα και ως μέσο προβολής ισχύος της Ένωσης, σε συνεργασία και συμπληρωματικά προς το ΝΑΤΟ.

Μέσα από την ΚΠΑΑ, η ΕΕ αναπτύσσει στρατιωτικές και μη στρατιωτικές δυνατότητες επέμβασης για τη διαχείριση κρίσεων.

Στην πράξη, οι επιχειρήσεις που μέχρι σήμερα έχει αναπτύξει η ΕΕ αφορούν στο ευρύτερο μεσογειακό περιβάλλον: Βαλκάνια, Καύκασος, Παλαιστίνη, Ιράκ, Σουδάν, Τσαντ, Κονγκό.

Οι προβληματισμοί για την ασφάλεια στην περιοχή της Μεσογείου περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, την κατάσταση και τη θέση της Τουρκίας, την κρίση στη Συρία, που ουσιαστικά έχει εξελιχθεί σε εμφύλιο πόλεμο, τις συγκρούσεις στον Λίβανο, την πολιτική αστάθεια στην Αίγυπτο, τη Λιβύη, την Τυνησία και την Αλγερία, το Κυπριακό, το Παλαιστινιακό, τις σχέσεις του Ισραήλ με τον αραβικό κόσμο, το Κουρδικό.

Επιπλέον, προβληματισμούς για την ασφάλεια δημιουργούν η άνοδος ισλαμικών κομμάτων στην εξουσία αραβικών κρατών, η δράση τρομοκρατικών ομάδων, η διάχυτη οικονομική ανισότητα και η στρεβλή δημογραφική ανάπτυξη, η αύξηση του διεθνούς εγκλήματος, η διασπορά διαφόρων τύπων όπλων και, τέλος, οι δραστηριότητες των κυρίων παικτών του διεθνούς συστήματος και των διεθνών οργανισμών σε περιοχές όπου από παλιά υφίστανται αντιπαραθέσεις και επεμβάσεις.

Η ενεργειακή ασφάλεια αποτελεί επίσης κύριο στοιχείο του μεσογειακού περιβάλλοντος, καθώς περισσότερο από το 65% των εισαγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου της Ευρώπης διέρχεται από τη Μεσόγειο. Ένα ασφαλές και σταθερό περιβάλλον στην περιοχή είναι σημαντικό, όχι μόνο για τις χώρες που εισάγουν, αλλά επίσης για τις χώρες-παραγωγούς ενέργειας και τις χώρες μέσω των οποίων γίνεται η διαμετακόμιση του πετρελαίου και του φυσικού αερίου.

Ο όρος ενεργειακή ασφάλεια έχει διττή έννοια:

Από τη μια συναρτάται στενά με την ανάγκη θωράκισης της οικονομίας από τις επιπτώσεις τις οποίες μπορεί να προκαλέσει μια αιφνίδια διακοπή του εφοδιασμού της με ενέργεια, καθώς επίσης και μια μεγάλη αύξηση των τιμών των ενεργειακών πόρων.

Η δεύτερη έχει να κάνει με τη φυσική ασφάλεια, της εξασφάλισης δηλαδή ων ενεργειακών υποδομών από επιθέσεις και δολιοφθορές, με τη χρήση ακόμα και στρατιωτικής ισχύος.

Το «Τρίγωνο της Κρίσης»

Παρατηρώντας το χάρτη διαπιστώνουμε ότι οι σημαντικότερες κρίσεις, συγκρούσεις και εντάσεις συμβαίνουν στην περιοχή την οποία στο τελευταίο βιβλίο μου έχω ονομάσει «Τρίγωνο της Κρίσης».

Ένα νοητό τρίγωνο του οποίου οι κορυφές βρίσκονται στη Μεσόγειο, την Κασπία και τον Περσικό Κόλπο. Αν διευρύνουμε το «τρίγωνο» αυτό, τοποθετώντας τις δύο –πλην της Μεσογείου– κορυφές του στην Κεντρική Ασία και στον Ινδικό Ωκεανό αντιστοίχως, θα μπορούσαμε να δούμε και άλλες περιοχές κρίσης, από το Αφγανιστάν μέχρι την Αραβική Θάλασσα. Όλα δείχνουν ότι το «Τρίγωνο της Κρίσης» θα απασχολήσει τη διεθνή κοινότητα για πολλά χρόνια.

Επίλογος

Στον 21ο αιώνα του οποίου ήδη διανύουμε τη δεύτερη δεκαετία, εμφανίστηκαν νέες μορφές απειλών και προκλήσεων οι οποίες δημιούργησαν νέα δεδομένα στο στρατηγικό περιβάλλον παγκοσμίως και επέβαλαν την ανάπτυξη νέων στρατηγικών για την αντιμετώπισή τους. Από την άλλη, η εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας και οι στρατηγικές καινοτομίες που δημιούργησαν, καθώς επίσης και η δομή και ο τρόπος λειτουργίας των σύγχρονων κρατών, δημιούργησαν ευκαιρίες χρήσης και άλλων μέσων για την επιβολή της θέλησης επί του αντιπάλου. Επιπλέον, οι στρατηγικές καινοτομίες έπαιξαν ρόλο στην μετεξέλιξη της μορφής του πολέμου.

Τρεις κυρίως στρατηγικές καινοτομίες έχουν επηρεάσει τη διαμόρφωση του σύγχρονου στρατηγικού περιβάλλοντος και συνεχίζουν να επηρεάζουν τη στρατηγική αντίληψη και τη λήψη αποφάσεων στο διεθνές σύστημα: τα πυρηνικά όπλα, οι διεθνείς επικοινωνίες, και η τεχνολογία των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Καθεμία έχει επιφέρει δραματική αλλαγή στις στρατιωτικές, πολιτιστικές και οικονομικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα κράτη. Κατά τα τελευταία χρόνια, το Διάστημα, ο Κυβερνοχώρος, η βιοτεχνολογία, η ρομποτική και τα μη επανδρωμένα συστήματα που αποτελούν εφαρμογές της, συνιστούν τομείς που επίσης δημιουργούν νέα δεδομένα στο διεθνές σύστημα, τις στρατηγικές αντιλήψεις και τη λήψη αποφάσεων.

(*) Το άρθρο αυτό αποτελεί σύνοψη της εισήγησης που παρουσιάσθηκε στην ημερίδα «Οι Ειδικές Επιχειρήσεις στο Σύγχρονο Στρατηγικό Περιβάλλον» που οργανώθηκε από την Διακλαδική Διοίκησης Ειδικών Επιχειρήσεων του ΓΕΕΘΑ, στο αμφιθέατρο του Πολεμικού Μουσείου στις 22/1/14.

http://parisis.wordpress.com/
http://dia-kosmos.blogspot.gr/