Π. Ήφαιστος, Τα αίτια των Αμερικανικών διχασμών: «το έθνος δημιουργεί κράτος ή το κράτος δημιουργεί λαό;»

Σε διάφορες συζητήσεις στα μέσα ενημέρωσης, σε άρθρα και διαδικτυακά σχόλια οι περισσότεροι στέκονται στον ένα ή άλλο πόλο της πασίδηλης (και ένοπλα πλέον) διαίρεσης των Αμερικανών που έγινε ακόμη πιο ορατή μέσα από την πόλωση των τελευταίων προεδρικών εκλογών. Ουκ ολίγοι προσωποποιούν με γραμμικά και ιδεολογικά κινούμενα σχόλια ένα πολύπλοκο ζήτημα που αφορά την αναντίλεκτα ισχυρότερη σήμερα μεγάλη δύναμη του πλανήτη.

Κανείς δεν μπορεί να υπερβάλει ή αντίθετα να υποτιμήσει τις εξελίξεις αλλά ιδεολογήματα και εκλογικεύουν γνώμες οδηγούν σε λάθη τα οποία όποιο περιφερειακό κράτος τα κάνει αναπόδραστα βλάπτεται. Ούτε χρειάζεται να κουραστεί κάποιος να αποδείξει ότι ο απερχόμενος πρόεδρος Τράμπ ήταν ιδιόρρυθμος, συχνά αλλοπρόσαλλος και περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο κινούμενος χωρίς να εκμεταλλεύεται επαρκώς τα πανίσχυρα Αμερικανικά κρατικά επιτελεία.

Πλην η όξυνση των διαιρέσεων με αφορμή τις προηγούμενες και τις τελευταίες προεδρικές έχει βαθύτερα αίτια που αφορούν την πολιτισμική εξέλιξη του Αμερικανικού κράτους και την αποδυνάμωση των κοσμοθεωρητικών παραδοχών που διακηρύχθηκαν με την Διακήρυξη της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας. Εξάλλου, τον αρχικό διεθνιστικό φιλελευθερισμό τον διαδέχθηκε ένας κατά κάποιο τρόπο Αριστοτελικός φιλελευθερισμός που συνέτεινε στον δημοκρατικό προσανατολισμό.

Την ύστερη εποχή όμως αυτός ο φιλελευθερισμός δρομολογήθηκε προς τον νεοφιλελευθερισμό και στο επίπεδο των διανοουμένων ενίοτε και προς τον (πάντοτε αυτοκτονικό) μηδενισμό. Για ένα ακόμη λόγο, η Μεταψυχροπολεμική εποχή ενώ πρόσφερε την ευκαιρία για μια πιο λελογισμένη διαχείριση των μεγάλων ανακατανομών ισχύος οδηγήθηκε σε κυριολεκτικά θηριώδεις “ανθρωπιστικές” επεμβάσεις που αποσταθεροποίησαν τις περιφέρειες με εκατομμύρια θύματα. Ως προς το τελευταίο, χρήζει να γνωρίζει κανείς ποιες πολιτικές τάσεις υιοθέτησαν νεοφιλελεύθερα θεωρήματα που κυριάρχησαν και επηρέασαν αυτές τις επιλογές.

Όσον με αφορά θα προτιμούσα να μην εισέλθω σε θέσεις ή υποθέσεις για νοθεία στις τελευταίες προεδρικές εκλογές απλά γιατί δεν γνωρίζω. Είναι υπόθεση των Αμερικανών και θα βρουν “την μια ή άλλη άκρη”.

Στέκομαι όμως με έμφαση στα εξής:

α) Με δεδομένη την πόλωση στις προεδρικές και ότι προηγήθηκε ή επακολούθησε οι Αμερικανοί διχάζονται επί βαθύτατων προεκτάσεων κοσμοθεωρητικών ζητημάτων που σε κάθε κράτος προσφέρουν τον στρατηγικό προσανατολισμό και την πολιτειακή νομιμοποίηση.

β) Τα αίτια της διαίρεσης αυτής για όσους μελετούν τις ΗΠΑ χωρίς παρωπίδες το έβλεπαν ξεκάθαρα από καιρό:

Αυτό που είχαμε ήταν ένα ιδιόμορφο Αγγλοσαξονικό “έθνος”. Όμως οι Αγγλοσάξονες που ήταν το κυρίαρχο «εθνικό» στοιχείο και κυριαρχούσε συντριπτικά στην διακυβέρνηση και στην οικονομία σταδιακά τις τελευταίες δεκαετίες απώλεσε την πρωτοκαθεδρία. Εθνοτικές ομάδες και Αφροαμερικανοί καθώς επίσης και επάνοδος πολλών λατινοαμερικανών μεταναστών –που όπως γνωρίζουμε τον 18ο αιώνα εκδιώχθηκαν και αντικαταστάθηκαν από έποικους στις νότιες επαρχίες– έχουν πλέον την ιδιότητα του Αμερικανικού πολίτη. Όπως και οι Αφρικοαμερικανοί και μέλη άλλων εθνοτικών ομάδων επιχειρούν να επαναπροσδιορίσουν θεμελιώδη ζητήματα.

γ) Είναι ένα πράγμα να υπάρχει και να λειτουργεί η δημοκρατία και κανείς να εκλέγεται με αξιοκρατικούς όρους επειδή πείθει τους πολίτες και άλλο ο πολιτικός και μάλιστα κομματικός λόγος να προκαλεί εισροή φυλετικών ή εθνικών ή α-εθνικών κριτηρίων ως βάση διαμόρφωσης των πολιτικοοικονομικών ιεραρχιών. Μια τέτοια αντίληψη είναι η άλλη όψη του ίδιου νομίσματος του ρατσισμού/εθνικοσοβινισμού.

Όταν δε λέμε δημοκρατία σημαίνει το κλασικά νοούμενο Κοινωνικοπολιτικό γεγονός όπου όλα ορίζονται από τους οργανωμένους σε Δήμο εντολείς πολίτες. Η δημοκρατία δεν μπορεί να διχάζει ένα κράτος πολιτικά στην βάση των ενδοκρατικών πολιτισμικών διαφορών. Το ότι σε όλα ανεξαιρέτως τα κράτη –πλην της ιδιόμορφης περίπτωσης της Ελβετίας στην συνομοσπονδιακή/βασικά κοσμοπολιτειακή συγκρότηση της οποίας συνέβαλε ο Ιωάννης Καποδίστριας– κυριαρχεί ένα κύριο εθνικό πολιτισμικό ρεύμα είναι κάτι που όλοι πρέπει να έχουν κατά νου ως διαχρονική πραγματικότητα.

Το ζήτημα κατά συνέπεια είναι η δημοκρατική οργάνωση η οποία δεν θα δημιουργεί εσωτερικά φυλετικά και εθνικά σύνορα. Τα τελευταία χρόνια στις ΗΠΑ αυτό βασικά γίνεται. Το πώς θα εξελιχθούν οι ΗΠΑ είναι πολύ σημαντικό ζήτημα για μια σειρά λόγους που δεν είναι του παρόντος. Ο εμφύλιος διαιρετικός αμφίπλευρος λόγος σε εθνική και ρατσιστική βάση, πάντως, εντείνεται ολοένα και περισσότερο, το ίδιο και ο μεταμοντέρνος μηδενισμός που αποδυναμώνει την υπόσταση της πολιτικής ανθρωπολογίας. Το ζήτημα των διακρίσεων είναι ζήτημα δημοκρατικής συγκρότησης και όχι θεσμοθέτησης των ρατσιστικών και εθνικών διαφορών και μάλιστα με όρους πολωτικούς και εμφύλιους.

Χωρίς να επεκταθούμε για ένα μεγάλο ζήτημα που διαχειριζόμαστε ξανά στο εξαντλημένο και υπό επανέκδοση με άλλο τίτλο βιβλίο «Αμερικανική Εξωτερική Πολιτική 1776-1917 από την ιδεαλιστική αθωότητα στο “πεπρωμένο του έθνους”» (νέος τίτλος: Αμερικανική διπλωματία και στρατηγική 1917-2021) το Αγγλοσαξονικό «έθνος» πιο πάνω θέτει σκόπιμα το «έθνος» τέθηκε εντός εισαγωγικών για πολλούς και σημαντικούς λόγους.

Αυτό γιατί οι περισσότεροι Επαναστάτες του 1776 –ήταν οι πιο προσκολλημένοι στην κλασική εποχή κάτι που αποτυπώνεται πανταχόθεν στα γραπτά και στα μνημεία– προέρχονταν από Αναγεννησιακούς διανοούμενους ή πολιτικούς που στην ολιγαρχική, δεσποτική και αποικιοκρατική Ευρώπη διώκονταν. Στην Αγγλοσαξονική ομαδοποίηση προσχώρησαν και πάρα πολλοί άλλοι προερχόμενοι από τα υπόλοιπα κράτη της Ευρώπης και «εξαγγλοσαξονοποιήθηκαν».

Κάνοντας αυτή την παρατήρηση θυμίζω ότι πολλοί μετανάστες και υπό διωγμό κάτοικοι της Ευρώπης τον 16ο-18ο αι. έφευγαν από κράτη τα οποία δεν ήταν ακόμη έθνη και με γενοκτονίες και εθνοκαθάρσεις επιχειρούσαν να ομογενοποιήσουν τις κοινωνίες τους και να αποκτήσουν την πολυπόθητη κοινωνική συνοχή. Για να το πούμε διαφορετικά στην Ευρώπη δεν υπήρχαν ακόμη έθνη αλλά μια ιδιόμορφη μετά-Μεσαιωνική ρευστή ανθρωπολογία που και αυτή ακόμη (μέχρι σήμερα!) αναζητεί τρόπους σταθεροποίησης και εδραίωσης.

Μονολεκτικά λέμε ότι αυτό οφείλεται πρώτον στον πρωτόλειο χαρακτήρα των Αναγεννησιακών ανθρωποκεντρικών αναζητήσεων που αποτελούσαν ατελή υποσημείωση του κλασικού πολιτισμού και δεύτερον, στην ευθεία ή έμμεση δίωξή τους όταν τελικά τα απολυταρχικά, αποικιοκρατικά καθεστώτα κυριάρχησαν με κοινή απόφαση το 1815 μ. Χ.: «όχι επαναστάσεις όχι δημοκρατία».


Και πάλι αυτό είναι κεντρικό ζήτημα επερχόμενης –εντός των προσεχών εβδομάδων– μονογραφίας μας για την Ελληνική Εθνεγερσία και την Επανάσταση του 1821.

Τα ολιγαρχικά κράτη λογικά και αναμενόμενα και σε αντίθεση με πολλούς διανοούμενους αντιπαθούσαν την Ελληνική Επανάσταση:

Οι Έλληνες διέθεταν έθνος διαχρονικά και δημοκρατικά σμιλευμένο επί χιλιετίες ενώ στην Ευρώπη «το κράτος επιχειρούσε να δημιουργήσει λαό». Κολοσσιαία η διαφορά εξ ου και κολοσσιαία η επιπολαιότητα και αγραμματοσύνη του «εθνομηδενιστικού κινήματος» που τις τελευταίες δεκαετίες γιγαντώθηκε αυτοκτονικά μάλιστα και από το κράτος που πρέπει να είναι ο θεματοφύλακας του παμμέγιστου διαχρονικού και οικουμενικού Ελληνικού εθνικού πολιτισμού που Επαναστάτησε το 1821. Όπως είπαμε επέρχεται βιβλίο αλλά συνιστώ ανεπιφύλακτα και το κυριολεκτικά κλασικών προδιαγραφών βιβλίο του Γιώργου Κοντογιώργη Ελληνισμός και Ελλαδικό κράτος δύο αιώνες αντιμαχίας 1821-2021 (Εκδόσεις Ποιότητα 2021).


Επανερχόμενοι συντομογραφικά για το Αγγλοσαξονικό «έθνος» λέμε ότι ναι μεν οι Αμερικανοί διανοούμενοι είχαν πιο εδραίες ανθρωποκεντρικές βάσεις σε σύγκριση με των Ευρωπαίων αλλά και στις ΗΠΑ σταδιακά το ερώτημα «έθνος δημιουργεί κράτος ή κράτος δημιουργεί λαό» αποτελεί κύριο, εγγενές και διχαστικό ζήτημα.

Όποιος επιθυμεί να λειτουργεί και να σκέφτεται σοβαρά συμφέρον έχει να γνωρίζει το πως εξελίχθηκε το Αμερικανικό κράτος τον 18ο αιώνα:

Στο όνομα του Αγγλοσαξονικού “πεπρωμένο του ΄έθνους” έγιναν οι μεγαλύτερες εθνοκαθάρσεις ίσως όλων των εποχών εις βάρος των αυτοχθόνων κατοίκων των ΗΠΑ (του πιο δημοκρατικά προσανατολισμένου τότε κράτους!) ενώ για την “κοινωνική συνοχή” έγινε και ο Αμερικανικός εμφύλιος. [αυτά εξετάστηκαν εξαντλητικά στο προαναφερθέν «Αμερικανική Εξωτερική Πολιτική 1776-1917 από την ιδεαλιστική αθωότητα στο “πεπρωμένο του έθνους”» που επανεκδίδεται συμπληρωμένο με νέο τίτλος: Αμερικανική διπλωματία και στρατηγική 1917-2021)]

Εθνοτικά οι ΗΠΑ διαφοροποιούνται ολοένα και περισσότερο. Ταυτόχρονα οι Αγγλοσάξονες που έδιναν τον κύριο προσανατολισμό αποδυναμώθηκαν.

Ακόμη πιο σημαντικό ενώ ο «εθνομηδενισμός» παραγόταν ως εργαλείο soft power για αναλώσιμα κράτη πλήττει τώρα και τους ίδιους με μικρό μόνο παράδειγμα τις γελοιότητες περί «Ομήρου του σεξιστή».

«Μεταμοντερνοποιούνται» πολλοί και αυτό αναπόδραστα οδηγεί σε μηδενιστικές παραδοχές που πλήττει το εθνικό γίγνεσθαι με όρους πολιτισμού και πνευματικών κατακτήσεων. Επίσης, το κατά τα άλλα σημαντικό σύστημα ελέγχων και εξισορροπήσεων που έδινε δημοκρατικό προσανατολισμό ολοένα και περισσότερο αποτελεί και αυτό ζήτημα που οδηγεί σε διαιρέσεις (βλ. την μάχη, τις διενέξεις και τα εκατέρωθεν επιχειρήματα που λέγονταν για τον έλεγχο της Γερουσίας).

Η προσωποποίηση των διαιρέσεων στις ΗΠΑ, οι ωραιοποιήσεις ή οι δαιμονοποιήσεις ατόμων και πολιτικών προσώπων είναι κακή συνταγή για την κατανόηση των ΗΠΑ και του τρόπου που εξελίσσεται. Εξάλλου, το πως θα εξελιχθούν οι ΗΠΑ είναι σημαντικό και για τα υπόλοιπα κράτη γιατί η στρατηγική του ισχυρότερου κράτους επηρεάζει όλους. Οι ιδεολογικές θεωρήσεις, οι προσωποποιήσεις και οι δαιμονοποιήσεις απλά είναι λάθος γιατί επικαλούμενοι επιφανειακά ζητήματα κάνουν λάθος διαγνώσεις για βαθύτατα προβλήματα που ακόμη βρίσκονται στην αφετηρία.

Υστερόγραφο. Παρατίθεται σύντομο σχόλιο στο διαδίκτυο όταν έγιναν τα επεισόδια στην Αμερικανική πρωτεύουσα: Εμφύλιες διαιρέσεις στις ΗΠΑ

Πολλοί και συχνά ερωτούν γιατί τον τόμο Β του βιβλίου “Αμερικανική εξωτερική πολιτική 1776-1917 από την ιδεαλιστική αθωότητα στο πεπρωμένο του έθνους”, 1994 Α τόμος (εξαντλημένο). Το βιβλίο αυτό (ίσως το σημαντικότερο του υποφαινόμενου) γράφτηκε αφού είχαν ήδη δημοσιευτεί στην Αγγλική γλώσσα δύο εκτενή βιβλία όπου οι ΗΠΑ ήταν κεντρικό ζήτημα. Το βιβλίο επανεκδίδεται φέτος με τίτλο “Αμερικανική διπλωματία και στρατηγική 1776-2021”.

Η απάντηση είναι ότι έχοντας μελετήσει την κρίσιμη αυτή φάση το συμπέρασμα είναι ότι για μια σειρά λόγων εν δυνάμει υπάρχουν πανίσχυρες διαιρετικές τάσεις και ως μελετητής των ΗΠΑ αποφάσισα ότι δεν υπήρχε στέρεο έδαφος ανάλυσης για το πως εξελίσσεται το Αμερικανικό κράτος. Τα ζητήματα είναι πολλά και αφορούν την ισχυρότερη ηγεμονική δύναμη του 21 αιώνα. Γραμμικές απαντήσεις δεν υπάρχουν ούτε θα πρέπει να προβλέπονται σεισμοί, κατακλυσμοί και καταποντισμοί γιατί οι ΗΠΑ είναι ένα πάμπλουτο, πανίσχυρο και εξαρχής δημοκρατικά προσανατολισμένο κράτος.

Οι προεδρικές εκλογές πάντως, που ανέδειξαν πολλά από τα υπαρκτά προβλήματα, αναμενόμενα έγιναν αφορμή για απελπιστικά φτωχές γνώμες που αφορούσαν τα πρόσωπα των δύο ανθυποψήφιων. Πολλά ζητήματα πάντως είναι ανοικτά ή μόλις ανοίγουν και βαθαίνουν ολοένα και περισσότερο. Το μείζον αυτό ζήτημα είναι στην ημερήσια διάταξη. Εδώ περιοριζόμαστε σε απόσπασμα από άρθρο που γράφτηκε πριν τρεις εβδομάδες και θα δημοσιευτεί τις επόμενες μέρες

ΠΗΓΗ: https://piotita.gr