Ένα καταναγκαστικό μάθημα ιστορίας από τον Βλαντιμίρ Πούτιν

Η θριαμβολογία αντικαθιστά την λογοδοσία καθώς η Ρωσία θυμάται το σοβιετικό παρελθόν

Andrei Kolesnikov - https://www.foreignaffairs.gr

Για να σηματοδοτηθεί η πρώτη μέρα της επιστροφής στα σχολεία την 1η Σεπτεμβρίου, οι Ρώσοι μαθητές έλαβαν ένα διαδικτυακό μάθημα από κανέναν άλλο παρά από τον πρόεδρο, Βλαντιμίρ Πούτιν. Επέλεξε την ιστορία, η οποία τα τελευταία χρόνια ήρθε κοντά στην καρδιά του. Η ιδιαίτερη εστίασή του ήταν ένα θέμα για το οποίο μιλούσε με εμμονή για σχεδόν ένα χρόνο τώρα: το ξαναγράψιμο της ρωσικής ιστορίας, ιδίως αυτής του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

Ο Πούτιν ασχολείται κυρίως με δύο ζητήματα. Το ένα είναι το Σύμφωνο Molotov-Ribbentrop μεταξύ του Τρίτου Ράιχ και της Σοβιετικής Ένωσης, το οποίο οι Δυτικοί ιστορικοί πιστεύουν εδώ και πολύ καιρό ότι «άνοιξε τον δρόμο για το ξέσπασμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου» [1]. Ο Πούτιν υποστηρίζει ότι ο Στάλιν δεν είχε άλλη επιλογή από το να υπογράψει το σύμφωνο με την Γερμανία. Το άλλο είναι ο αποφασιστικός ρόλος που έπαιξε η Σοβιετική Ένωση στο να νικηθούν οι Ναζί, τον οποίο ο Πούτιν πιστεύει ότι άλλα έθνη δεν αναγνωρίζουν επαρκώς.

Εάν αυτές ήταν οι απόψεις ενός ιδιώτη, άλλοι θα μπορούσαν απλά να συμφωνήσουν ή να διαφωνήσουν μαζί τους. Αλλά όταν ένας αρχηγός κράτους τις προωθεί επανειλημμένα [2], γίνονται εθνικό ιδεολογικό δόγμα. Όσον αφορά τις Υπηρεσίες ασφαλείας ενός αυταρχικού κράτους, δεν αποτελούν τίποτα λιγότερο από μια πρόσκληση για δράση.

«Οι άνθρωποι που συνεργάζονται με τον εχθρό κατά την διάρκεια ενός πολέμου αποκαλούνται και πάντα και παντού αποκαλούνταν δοσίλογοι. Εκείνοι που συμφωνούν με αυτούς που ξαναγράφουν την ιστορία μπορούν εύκολα να ονομαστούν δοσίλογοι του σήμερα», δήλωσε ο Πούτιν [3] κατά την διάρκεια του δημόσιου μαθήματος την 1η Σεπτεμβρίου. Και σίγουρα, η Ερευνητική Επιτροπή της Ρωσίας, ένα ομοσπονδιακό όργανο με εκτεταμένες εξουσίες, δεν έχασε καθόλου χρόνο για να ιδρύσει ένα νέο τμήμα για την διερεύνηση εγκλημάτων που σχετίζονται με την αποκατάσταση του ναζισμού και την παραποίηση της ιστορίας. Το κυνήγι για ιστορικούς «δοσίλογους» ξεκίνησε.

ΟΙ ΕΚΔΙΚΗΤΕΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Σύμφωνα με την ρωσική νομοθεσία, η αποκατάσταση του ναζισμού είναι έγκλημα. Αλλά ποια κριτήρια θα χρησιμοποιήσουν οι ερευνητικοί φορείς για να αξιολογήσουν το «ξαναγράψιμο της ιστορίας» και πώς θα τιμωρήσουν εκείνους που θεωρούνται ένοχοι για αυτό, παραμένει ασαφές. Ο Alexander Bastrykin [4], ο επικεφαλής της Ερευνητικής Επιτροπής και φίλος του Πούτιν από τις εποχές της Αγίας Πετρούπολης, έχει ορίσει τέτοιες παραβιάσεις ως «απόπειρες να τεθεί ίση ευθύνη για το ξέσπασμα του πολέμου στους ναζί εγκληματίες και στις Συμμαχικές χώρες» όπως η Σοβιετική Ένωση.

Με το να ποινικοποιήσει ορισμένες ερμηνείες της ιστορίας, ο Πούτιν έχει λιγότερο ως στόχο την Δύση από όσο εγχώριες προσωπικότητες, οι οποίες, αντιμέτωπες με την απειλή της δίωξης, θα διστάσουν να ξεφύγουν από το επίσημο αφήγημα της προ του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου Σοβιετικής Ένωσης. Ομοίως, όταν η επιτροπή ξεκινά ποινικές έρευνες για γεγονότα στο εξωτερικό -όπως έκανε στην Τσεχική Δημοκρατία τον Απρίλιο, όταν οι δημοτικές Αρχές στην Πράγα αφαίρεσαν το μνημείο της πόλης για τον σοβιετικό ήρωα πολέμου στρατάρχη Ivan Konev- το πραγματικό ζήτημα είναι το μήνυμα προς τους απλούς Ρώσους. Κοιτάξτε πόσο λίγο αρέσουμε στην Δύση: βεβηλώνουν τη μνήμη της νίκης μας και των ηρώων μας.

Με το να δημιουργήσει ένα νέο τμήμα για να εκδικηθεί για την ιστορία με αυτόν τον τρόπο, το Κρεμλίνο διακινδυνεύει να ποινικοποιήσει το έργο των επαγγελματιών ιστορικών. Υπήρχαν ήδη περιστατικά που σκιάζουν προς αυτή την κατεύθυνση: το 2018, το Υπουργείο Δικαιοσύνης χαρακτήρισε ως εξτρεμιστικό ένα άρθρο του ιστορικού Kirill Alexandrov σχετικά με τον Ουκρανό εθνικιστή ηγέτη Stepan Bandera, παρά το γεγονός ότι το άρθρο δεν έκανε καμία προσπάθεια να δικαιολογήσει τις ενέργειες του Bandera κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Αλεξαντρόφ επρόκειτο να λάβει διδακτορικό δίπλωμα το 2017, αλλά το Υπουργείο Παιδείας και Επιστημών το σταμάτησε για πολιτικούς λόγους: είχε γράψει την διατριβή του για στρατιώτες που εντάχθηκαν σε μια δοσίλογη μονάδα κατά την διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

Όλα όσα έχουν να κάνουν με τον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο, όπως αναφέρονται οι Ρώσοι στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, είναι εξαιρετικά ευαίσθητα για την ρωσική ηγεσία. Η μνήμη της νίκης σε αυτόν τον πόλεμο είναι ένας από τους λίγους δεσμούς που απομένουν για να συγκρατήσουν το ρωσικό έθνος [5] και να νομιμοποιήσουν το καθεστώς του Πούτιν ως κληρονόμο των μεγάλων θριαμβευτικών προγόνων. Ο Πούτιν έχει φτάσει στο σημείο να ενσωματώσει τον αγώνα του ενάντια στην παραποίηση της ιστορίας στο σύνταγμα με το να εγκρίνει σχετικές τροποποιήσεις το καλοκαίρι (παράλληλα με την πιο γνωστή κίνησή του να ξαναγυρίσει το ρολόι σχετικά με τις προεδρικές θητείες, επιτρέποντας στον εαυτό του να παραμείνει στην εξουσία μετά το 2024) .

Η ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΤΟΥ ΣΤΑΛΙΝ

Το πρόβλημα με αυτόν τον νέο επίσημο ιστορικό λόγο είναι ότι σιωπηρά δικαιώνει τον Στάλιν και τον Σταλινισμό. Το να επικρίνεις την εκδοχή της ιστορίας του Πούτιν είναι σαν να επικρίνεις την ιερή μνήμη του πολέμου, και το να επικρίνεις τον Στάλιν είναι σαν να μειώνεις την δημόσια εκτίμηση της νίκης της Ρωσίας σε εκείνον τον πόλεμο. Τούτο το παράδειγμα είναι ακριβώς αυτό στο οποίο το σοβιετικό καθεστώς υπό τον Λεονίντ Μπρέζνιεφ ανέπτυξε την επίσημη προπαγάνδα του. Η ανακίνηση της δυσαρέσκειας που προκαλούσε η καταστολή υπό τον Στάλιν ήταν η βρώμικη δουλειά των αντιφρονούντων: ο Στάλιν έπρεπε πάνω απ' όλα να μένει στη μνήμη ως ο ηγέτης που κέρδισε τον πόλεμο.

Η αναβίωση αυτής της αφήγησης έχει ήδη αρχίσει να εξαφανίζει σημαντικά κεφάλαια της ρωσικής ιστορίας από την δημόσια συζήτηση. Οι μελετητές, οι συγγραφείς, και το κοινό δεν ερευνούν πλέον τον Χειμερινό Πόλεμο που εξαπέλυσε ο Στάλιν εναντίον της Φινλανδίας το 1939. Δεν εξετάζουν την αναίσχυντη συνεργασία του Στάλιν με τον Χίτλερ, η οποία περιελάμβανε την διεξαγωγή κοινών παρελάσεων και την παράδοση Γερμανών αντιφασιστών στους Ναζί. Δεν μπορούν να μιλήσουν για λεπτομέρειες σχετικά με την κατοχή των κρατών της Βαλτικής ή την εισβολή στην Πολωνία σε συμφωνία με τα μυστικά πρωτόκολλα του Συμφώνου Molotov-Ribbentrop και με το πρόσχημα της απελευθέρωσης των «αδελφών» της Ουκρανίας και της Λευκορωσίας εκεί.

Θα υπάρξει πιθανώς ελάχιστη περαιτέρω μελέτη σχετικά με τους πυροβολισμούς της Σοβιετικής μυστικής αστυνομίας εναντίον περισσότερων από 20.000 Πολωνών αξιωματικών στην Katyn το 1940. Προηγούμενη προπαγάνδα είχε προτείνει ότι ήταν οι Γερμανοί εκείνοι που εκτέλεσαν τους Πολωνούς στην Katyn.

Ο ίδιος ο Πούτιν απομυθοποίησε κάποτε αυτή την ιδέα. Αλλά τώρα η ιδέα επανεμφανίστηκε σε ένα άρθρο [6] που δημοσίευσε το επίσημο κρατικό πρακτορείο ειδήσεων, RIA Novosti, τον Μάρτιο. Επιπλέον, αυτή την άνοιξη, το γραφείο του εισαγγελέα στο Tver διέταξε την απομάκρυνση [7] αναμνηστικών επιγραφών από ένα κτίριο στο υπόγειο του οποίου οι ομάδες θανάτου του Στάλιν είχαν εκτελέσει περισσότερους από 6.000 Πολωνούς.

Η ατμόσφαιρα στην σημερινή Ρωσία ενθαρρύνει την δικαίωση [8] του σταλινισμού και των φρικαλεοτήτων του.

Με το να απλοποιεί και να μυθολογεί την ιστορία, ο Ρώσος πρόεδρος ενθαρρύνει την υποβάθμιση της γνώσης του κοινού για τα ιστορικά γεγονότα. Ο ιστορικός λόγος που κάποτε ήταν περιθωριακός γίνεται κύρια τάση (mainstream), με την έγκριση του κράτους. Εκείνοι που τιμούν τα θύματα της καταστολής αντιμετωπίζουν επίσημες διώξεις. Ο ιστορικός Yury Dmitriev, για παράδειγμα, ανακάλυψε έναν μαζικό τάφο θυμάτων πολιτικής καταστολής στην Καρελία, στην βόρεια Ρωσία. Αυτό το καλοκαίρι καταδικάστηκε [9] σε φυλάκιση τρεισήμισι ετών για παιδεραστία -μια κατηγορία που θεωρείται ευρέως ως εκδικητικό κατασκεύασμα. Το γραφείο του εισαγγελέα άσκησε έφεση για την ποινή ως πολύ επιεική, και το Ανώτατο Δικαστήριο της Καρελίας πρόσθεσε άλλα εννιάμισι χρόνια. Το Υπουργείο Δικαιοσύνης χαρακτήρισε τη Memorial [10], μια μη κυβερνητική οργάνωση που εδώ και αρκετές δεκαετίες ηρωικά και επίπονα συνέθεσε τα εγκλήματα της εποχής του Στάλιν, ως «ξένο πράκτορα», και το ένα δικαστήριο μετά το άλλο την κατέστρεψε με πρόστιμα. Αυτό είναι το πλαίσιο στο οποίο η Ερευνητική Επιτροπή σκοπεύει να τιμωρήσει τους ανθρώπους για «εν γνώσει τους διάδοση ψευδών πληροφοριών σχετικά με τις πράξεις της ΕΣΣΔ».

Ενώ η ερευνητική επιτροπή της Ρωσίας εφεύρισκε νέους τρόπους για να καταπολεμήσει τις διαφωνίες σχετικά με την ιστορία, οι βουλευτές στην Ισπανία άρχισαν την συζήτηση για ένα νέο σχέδιο νόμου για την «δημοκρατική μνήμη». [11]. Ο ισπανικός νόμος, ο οποίος έχει υποστεί έντονη κριτική, περιλαμβάνει «ένα σχέδιο για την ανάκτηση των λειψάνων των θυμάτων του εμφυλίου πολέμου και την δημιουργία ειδικού εισαγγελέα για την διερεύνηση παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από το 1936 έως το 1978».

Εάν και όταν η Ρωσία μεταβεί από τον αυταρχισμό του Πούτιν στην δημοκρατία, θα πρέπει να κοιτάξει το παράδειγμα της Ισπανίας. Η Ρωσία πρέπει να αποκαταστήσει, αντί να σβήσει, τη μνήμη των εκατομμυρίων θυμάτων του ολοκληρωτισμού και να σταματήσει να την βάζει σε ανταγωνισμό με τη μνήμη εκείνων που έπεσαν στη μάχη στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Η προώθηση αυτής της ψευδούς αντίθεσης είναι μια σκόπιμη τακτική για την εμβάθυνση του εθνικού χάσματος.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2020-10-29/coercive-history-lesson-vladimir-putin

Σύνδεσμοι:

[1] https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/B-9-2019-0098_EN.html
[2] https://nationalinterest.org/feature/vladimir-putin-real-lessons-75th-an...
[3] http://en.kremlin.ru/events/president/news/63983
[4] https://ria.ru/20200916/bastrykin-1577302863.html
[5] https://www.levada.ru/en/2019/01/25/national-identity-and-pride/
[6] https://ria.ru/20200305/1568164675.html
[7] https://carnegie.ru/2020/05/14/ru-pub-81817
[8] https://www.levada.ru/en/2018/04/17/the-perception-of-stalin/
[9] https://www.nytimes.com/2020/04/27/world/europe/russia-historian-stalin-...
[10] https://www.memo.ru/en-us/memorial/mission-and-statute/
[11] https://www.economist.com/europe/2020/09/19/the-spanish-government-propo...

Foreign Affairs - https://www.foreignaffairs.gr/articles/72965/andrei-kolesnikov/ena-katanagkastiko-mathima-istorias-apo-ton-blantimir-poytin?page=show