Από τα « Τετράδια Ιστορίας» του Παναγιώτη Α. Κατσίβελα , ιατρού .

Σήμερα ας γυρίσουμε στο χώρο του Πολιτισμού και του Θεάτρου. Δελφοί και Γαργαλιάνοι λοιπόν το θέμα μας .

Οι Δελφικές γιορτές .

Είναι γιορτές που οργανώθηκαν το 1927 και το 1930 στους Δελφούς, με πρωτοβουλία του ποιητή Άγγελου Σικελιανού και της αμερικανίδας συζύγου του Εύας Πάλμερ – Σικελιανού.

Εικ. Ο Άγγελος Σικελιανός με την σύζυγό του Εύα Πάλμερ

Οι πρώτες Δελφικές Εορτές άρχισαν στις 9 Μαΐου 1927 και διήρκεσαν τρεις μέρες. Περιλάμβαναν παραστάσεις αρχαίου δράματος με ερασιτέχνες ηθοποιούς (Προμηθεύς Δεσμώτης του Αισχύλου), γυμνικούς αγώνες, συναυλίες βυζαντινής μουσικής, διαλέξεις και εκθέσεις λαϊκής χειροτεχνίας. Επαναλήφθηκαν την 1η Μαΐου του 1930, όπου παρουσιάσθηκαν οι Ικέτιδες του Αισχύλου. Η ερμηνεία της τραγωδίας απέβλεπε στην αναβίωση του αρχαίου τρόπου διδασκαλίας, αλλά η μουσική που συνόδευε τα χορικά βασιζόταν στο βυζαντινό μέλος. Τις ενδυμασίες των ηθοποιών είχε υφάνει η ίδια η Εύα Σικελιανού πάνω σε πρότυπα της λαϊκής τέχνης.

Παρότι οι Δελφικές Εορτές έδωσαν μεγάλη ώθηση στον σχεδόν ανύπαρκτο εκείνη την περίοδο τουρισμό και τη διάδοση της λαϊκής τέχνης στο εσωτερικό και το εξωτερικό, δεν επαναλήφθηκαν έκτοτε, επειδή το ζεύγος Σικελιανού, που είχε αναλάβει σχεδόν όλα τα έξοδα, εξαντλήθηκε οικονομικά. Το δε φτωχό ελληνικό κράτος, έχοντας άλλες προτεραιότητες, δεν φάνηκε πρόθυμο να υποστεί τις απαιτούμενες δαπάνες.

Εικ. Η Εύα Πάλμερ στις πρώτες Δελφικές γιορτές

Το όραμα του Άγγελου Σικελιανού συνεχίζει, κατά κάποιο τρόπο, σήμερα το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο των Δελφών, που ιδρύθηκε το 1977, με πρωτοβουλία του τότε πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή. Σύμφωνα με τον ιδρυτικό του νόμο, σκοπός του Ε.Π.Κ.Δ. είναι «η ανάπτυξις των κοινών πολιτιστικών στοιχείων ,τα οποία ενώνουν τους λαούς της Ευρώπης». Στο Ε.Π.Κ.Δ. ανήκει το Μουσείο Δελφικών Εορτών, που στεγάζεται στο σπίτι του Άγγελου και της Εύας Σικελιανού στους Δελφούς. Περιλαμβάνει φωτογραφικό και έντυπο υλικό από τις Δελφικές Εορτές, κοστούμια από τις παραστάσεις αρχαίου δράματος, τον περίφημο αργαλειό της Εύας Σικελιανού, χειρόγραφα κείμενα του ποιητή και άλλα αντικείμενα.

Το 1938, στο πλαίσιο της αναβίωσης των αρχαίων θεάτρων στην Ελλάδα πραγματοποιείται η πρώτη «ολοκληρωμένη» παράσταση στο θέατρο της Επιδαύρου, η «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Ροντήρη, με την Κατίνα Παξινού και την Ελένη Παπαδάκη στους πρωταγωνιστικούς ρόλους.

Η Φλώρα Παπαχριστοφίλου στις Δελφικές Γιορτές .

Η Φλώρα Παπαχριστοφίλου ήταν πιανίστας και τραγουδίστρια στη Λυρική και είχε πάρει μαθήματα τραγουδιού – μονωδία- δίπλα στην κορυφαία για την εποχή Αργυρή Γκίνη και μουσική δωματίου από τον άγνωστο τότε , διάσημο στην συνέχεια Έλληνα μουσουργό Δημήτρη Μητρόπουλο . Αυτό πέρα από την ποιότητα και την αξία της εκπαίδευσής της , σημαίνει ότι κατοικεί στην Αθήνα και ότι το βιοτικό και πνευματικό επίπεδο της οικογένειάς της ήταν πολύ υψηλό . Το 1934 παντρεύεται τον μεγάλο μας μουσουργό Γεώργιο Καζάσογλου με τον οποίο αποκτούν ένα παιδί τον Βασίλη .


Στο βιογραφικό σημείωμα του συζύγου της βρίσκουμε την φωτογραφία της Φλώρας Παπαχριστοφίλου με την λεζάντα «Φλώρα Παπαχριστοφίλου στις δελφικές γιορτές …» και η οποία σ’ αυτή τη φωτογραφία φέρει τα ρούχα των Ωκεανίδων από τον χορό στην τραγωδία του Αισχύλου «Προμηθέας Δεσμώτης»

Εικ. Ο χορός των Ωκεανίδων στην τραγωδία «Προμηθέας Δεσμώτης» σε αναπαράσταση επί της Ακροπόλεως

Η οικογένεια Παπαχριστοφίλου έχει αποκλειστική και μοναδική καταγωγή από την πόλη των Γαργαλιάνων(*) . Το αρχικό επώνυμο ήταν Χρυσοβέργη , μετά την αποχώρηση από την Μάνη το 1745 και την εγκατάστασή τους στους Γαργαλιάνους μεγαλούργησαν φέροντες το επώνυμο Παπαχριστοφίλου. Η οικογένεια του ιατρού Νικολάου Παπαχριστοφίλου του Χριστοφίλου (1875) εγκαταστάθη στην Αθήνα , εικάζω δε ότι η Φλώρα πιθανότατα ήταν μέλος αυτής της οικογένειας .


Όσο αφορά τον σύζυγό της , Γεώργιο Καζάσογλου υπήρξε από τους κορυφαίους μουσουργούς της Ελλάδας με πολλά συμφωνικά έργα όπως και για θεατρικές παραστάσεις του Εθνικού Θεάτρου . Ήταν δε τόση η αξία του που ο Ιγκόρ Στραβίνσκι σε μία συνάντησή του λέγει : «Στη μουσική σας άκουσα Ελλάδα και στο σφίξιμο των χεριών σας νοιώθω Ελλάδα. Σας ευχαριστώ».

Ο Πέτρος Ολύμπιος στους Δελφούς .


Ο Πέτρος Ολύμπιος κατά κόσμο Τάκης Αλεξόπουλος το 1951 είναι για δεύτερη φορά εγκατεστημένος στον Βόλο . Εργάζεται σε τοπική εφημερίδα και είναι η περίοδος που εκδίδει τα περισσότερα λογοτεχνικά έργα του. Να σημειωθεί δε ότι η πρώτη του εγκατάσταση εκεί συνδυάστηκε με μια στενή και σημαντική συνεργασία με τον Γιάννη Σκαρίμπα στο λογοτεχνικό περιοδικό «Νεοελληνικά Σημειώματα» .

Ο Πέτρος Ολύμπιος εκτός από ποιήματα και διηγήματα έχει γράψει εξαιρετικές λογοτεχνικές κριτικές , που ο Γρηγόριος Ξενόπουλος τον προέτρεψε να επιδοθεί σ’ αυτό το αντικείμενο.

Το 1951 βρίσκεται λοιπόν στους Δελφούς και συγγράφει κριτική για την παράσταση «Οιδίποδας Τύραννος» του Σοφοκλή σε σκηνοθεσία Μινωτή και στους πρώτους ρόλους , τον Αλέξη Μινωτή και την Κατίνα Παξινού, και κορυφαίο του χορού τον Θάνο Κωτσόπουλο .

Η κριτική του είναι πολύ σκληρή για το εγχείρημά τους , κυρίως γιατί αρνήθηκε τους νεωτερισμούς που έφερναν στην τραγωδία η νέα αυτή γενιά καλλιτεχνών .

Η κριτική αυτή υπάρχει στο Ηλεκτρονικό Αρχείο του Εθνικού Θεάτρου, από όπου και την αντλήσαμε .

Να επισημάνουμε μόνο , ότι Πέτρος Ολύμπιος δεν τρομάζει από την δεδομένη αξία των συντελεστών του έργου και γράφει μετά παρρησίας την άποψή του .

Οιδίπους Τύραννος.

Κριτικές σημειώσεις του κ. Πέτρου Ολύμπιου


Το τοπίο των Δελφών , από τη φυσική άποψη είναι μοναδικό για να χρησιμεύσει , ως υπαίθριο θέατρο για την παράσταση αρχαίων τραγωδιών . Και όχι μόνο μοναδικό , αλλά βρίσκεται και σε άμεση σχέση με το πνεύμα της τραγωδίας. Είναι σαν τον ένα να έγινε για το άλλο. Είναι επίσης γεγονός ότι η αρχαία τραγωδία δύσκολο είναι να σταθεί σ’ ένα κλειστό χώρο , οσαδήποτε μηχανικά μέσα κι’ αν διαθέσουμε εκεί . Η αρχαία τραγωδία , εκφράζοντας την αδυναμία του ανθρώπου πάνω στα ανίκητα ηθικά και φυσικά στοιχεία και υποδηλώνοντας την εξάρτησή του από κάποια ανώτερη βούληση , που βρίσκει την προσωποποίησή της στην Ειμαρμένη και στους θεούς , που κατευθύνουν τα πεπρωμένα του ή προσδιορίζουν και τις ελάχιστες πράξεις του , απαιτεί τον ελεύθερο χώρο και μάλιστα ένα θέατρο Δελφικού τύπου. Στο σημείο τούτο , μπορεί να ειπεί κανείς , ότι το αίτημα του υπαίθρου στην τραγωδία του Οιδίποδος , είναι ιδιαίτερα σκληρό.

Οι Φαιδριάδες πέτρες(**) με το φοβερό και επιβλητικό όγκο τους δημιουργούν την ατμόσφαιρα του μεταφυσικού δέους , η θέα από το ύψος του θεάτρου και γενικώς το αρχαιοπρεπές του τοπίου , προσφέρουν την απαραίτητη προϋπόθεση για την τοποθέτηση της τραγωδίας , που καμιά άλλη τεχνική εύρεση δεν θα μπορούσε να αναπληρώσει .

Η τραγωδία , η οποία κινείται σε μία σφαίρα και εκτείνεται , πάνω από την ανθρώπινη βούληση , φέρνει τον χαρακτήρα του υπερβατικού αλλά και του ανθρώπινου ταυτόχρονα. Το υπερβατικό επιβάλλεται ή υποδουλώνεται με μία απέραντη θρησκευτικότητα ή διαφορετικά μ’ ένα τραχύ ιεροκρατικό χαρακτήρα , που βαρύνει πάνω σε όλα τα πρόσωπα της τραγωδίας και που κινείται σαν ένα είδος αοράτου νεφελώματος πάνω από τη σκηνή . Το ανθρώπινο στοιχείο σαν ασθενέστερο δύσκολα διατηρεί τη δική του φύση. Συντονίζεται συνήθως με το υπερβατικό .

Η τραγωδία , από της ανθρώπινης πλευράς , έχει ένα σκληρό γήινο χαρακτήρα , που όμως οι ρίζες του βρίσκονται στα χέρια των θεών .( Μοίρα Ειμαρμένη κλπ.)


Ο κ. Μινωτής , σαν σκηνοθέτης της τραγωδίας με τους νεωτερισμούς τους οποίους εισήγαγε – και δεν ήταν λίγοι- όχι μόνο δεν επέτυχε το σκοπό που επιδίωκε , αλλά διέφθειρε την τραγωδία και την υπεβίβασε σ’ ένα συνηθισμένο δράμα χλιαράς πνοής . Δεν γνωρίζουμε βέβαια επακριβώς τον τρόπο με τον οποίον αναπαριστάνοντο οι τραγωδίες στην αρχαιότητα , τούτο όμως δεν σημαίνει ότι μπορούμε να προσέλθουμε ακίνδυνα στις όποιες αυθαιρεσίες μας υποβάλλουν κακές εμπνεύσεις. Από το γεγονός και μόνο ότι η τραγωδία είναι ποίηση με μέτρο , ρυθμό κλπ. συμπεραίνουμε , ότι ήταν ταυτόχρονα και ένα είδος μελικού δράματος . Το μέλος ή αυτή την αρκετά καλή μουσική υπόκρουση , που ακούσαμε θα έπρεπε να συνοδεύει και ανάλογη απαγγελία των στίχων , απαραίτητη μάλιστα για να εκφράσει την εσωτερική υπερβατική φύση της τραγωδίας . 

Η μετάφραση όμως του Φώτου Πολίτη που χρησιμοποιήθηκε , πεζογραφική όπως ήταν , αν δεν απατηθήκαμε , εστραγγάλισε την τραγωδία στο σημείο τούτο και έκαμε να εκλείψει παντελώς το μεταφυσικό της πνεύμα , με αποτέλεσμα να μην εμφανιστεί ουδ’ επί στιγμήν ο φόβος , ο οποίος μαζί με τον έλεο διακρίνει την κλασσική τραγωδία . Αυτό που είδαμε ήταν ένα ήτο ένα σύγχρονο κατασκεύασμα , με μια δήθεν κλασσική διάρθρωση . Ήτο μια σύγχρονη τραγωδία , που έφερε την σφραγίδα της της συγχύσεως με μια προσπάθεια εκμοντερνισμού – Είπαν μερικοί ότι το κοινό συγκινήθηκε και χειροκρότησε ενθουσιωδώς τους εκτελεστάς . Τούτο όμως δεν είναι απόδειξη ότι η τραγωδία βρήκε την τέλεια απόδοση και ερμηνεία της . Αν θελήσουμε να λογαριάσουμε τη συγκίνηση αυτή σαν μέτρο κρίσεως , τότε πρέπει να ειπούμε ότι και σε άλλα σύγχρονα δράματα το κοινόν δοκιμάζει σφοδρότερες ακόμη συγκινήσεις και συνεπώς αυτά τα δράματα είναι ανώτερα από την κλασσική τραγωδία . Και θα γεννηθεί το ερώτημα : Τότε γιατί ταλαιπωρηθήκαμε και επήγαμε στους Δελφούς ; Για να δοκιμάσουμε την κοινή αυτή συγκίνηση ;


Ο χορός , εξ άλλου , είχε χάσει την άνεση και το αυθόρμητο των κινήσεων . Είχε τεθεί κάτω από μια επαχθή και ασυνήθιστη πειθαρχία , που συνέτριψε το ρόλο του , ενώ σε πλείστα σημεία μεταβάλλονταν σε μπαλέτο . Οι κινήσεις του προσελάμβαναν ορχηστρικό χαρακτήρα και ήταν συνήθως νευροσπαστικές , χωρίς να δικαιολογούνται από κάποια εσωτερική ανάγκη. Ήταν σαν να έγραφαν γεωμετρικά σχήματα , υπολογισμένα με το διαβήτη.

Τα λίγα μελικά του χορού συνταιριασμένα με την μουσική υπόκρουση , ήταν αρκετά καλά. Τούτο όμως δεν σημαίνει ότι και η εμφάνιση και η δράση του χορού ήτο επίσης καλή.

Την ανάβαση του Οιδίποδα πάνω στο βωμό και την ελάχιστα σοβαρή εκείνη ανύψωσή του , την στιγμή που περιβάλλονταν από το χορό , και που θύμιζε αμερικάνικα κινηματογραφικά τρικ , μόνον ως ιεροσυλία , μπορούμε να την χαρακτηρίσουμε . Ήταν σαν να βλέπαμε ένα σημερινό παπά να χορεύει πάνω στην Αγία Τράπεζα ! ύστερα και το τραγουδάκι του Οιδίποδα με τον Τειρεσία , είχε κάτι το πολύ πεζοδρομιακό. Μήπως και αυτό ήτο στην προσπάθεια του συγχρονισμού της τραγωδίας ;

Από τον χορό στάθηκεν αρκετά καλά ο κορυφαίος κ. Κωτσόπουλος και οι α΄ και β΄. Επίσης αρκετά καλή ήταν η εμφάνιση του λαού των Θηβών . Με αρκετά καλή απόδοση κράτησαν το ρόλο τους και οι δύο βοσκοί.

Ο κ. Μινωτής θα μπορούσε να έφθανε πολύ ψηλότερα , αν δεν ετοποθετούσε τον εαυτό του ως ερμηνευτού στα πλαίσια ενός εκσυγχρονισμένου ρεαλισμού , που δεν επέτρεψε να εκδηλωθεί εις όλη του την αίγλη το καλλιτεχνικό βίωμα της τραγωδίας .να συνταράξει και την ψυχή και το πνεύμα των θεατών του , να τους βάλει κάτω από το πέλμα του Θεού και της Ειμαρμένης , αν νιώσουν όλο τον όγκο της τραγωδίας . Δυστυχώς η ερμηνεία του περιορίσθηκε στην προσφορά μιας συνηθισμένης συγκίνησης και η όλη καλλιτεχνική πνοή , η οποία διέκρινε την από σκηνής ερμηνεία του Οιδίποδα , ήταν πάρα πολύ χλιαρά.

Η Κα Παξινού ως Ιοκάστη δεν επρόσθεσε τίποτα το νεότερο σε προηγουμένους θριάμβους της . Ειδικώς δε δια τον προκείμενο ρόλο της , μπορούμε να ειπούμε ότι σημείωσε μια αδικαιολόγητη πτώση , που ξένισε το κοινό. Πιθανώς τη δύναμή της ως τραγωδού , εμείωσε η εμφάνισή της από τη σκηνή του υπαίθριου θεάτρου των Δελφών . Η φωνή της δεν κατόρθωσε να επιβληθεί ούτε στον φοβερό όγκο των Φαιδριάδων ούτε και να κρατηθεί στον ανοιχτό και ελεύθερο χώρο .

Τα κοστούμια ήταν όλα αρκετά καλά , χτυπητή όμως αντίθεση αποτελούσαν τα ανάκτορα ( κυρίως σκηνή) που έδειχναν κατασκευασμένα από , μπετόν , σε μια εποχή που το είδος αυτό ήταν άγνωστο , ενώ το μάρμαρο αποτελούσε το κυριότερο οικοδομικό υλικό.

Γενικά για την παράσταση αυτή έλειπε το θερμό βίωμα της τραγωδίας και αυτό το κυρίως τραγικό στοιχείο συνεθλίβη κάτω από μια προσπάθεια ρεαλιστικής ερμηνείας , ελάχιστα αποδοτικής .

Ο πειραματισμός αυτός , μας εθύμισε κατά μια αναλογία , τον Οθέλλο με το φράκο! Κατεφάνη δε ότι η κλασσική τραγωδία δεν επιδέχεται τοιαύτας εμπνεύσεις , διότι χάνει το μεγαλείο του λόγου και τη μεταφυσική του μύθου .

Πέτρος Ολύμπιος

Ο αναγνώστης μπορεί να διαβάσει περισσότερα για την παράσταση Οιδίποδας του Σοφοκλή στον κάτωθι σύνδεσμο του Εθνικού Θεάτρου.

http://www.nt-archive.gr/playDetails.aspx?playID=787

Παραπομπές

(*) Στην εφαρμογή «από που κρατάει η σκούφια σου» vrisko.gr καταδεικνύεται περίτρανα ότι η κοιτίδα των Παπαχριστοφιλαίων είναι οι Γαργαλιάνοι .


Στον μεσοπόλεμο άλλη μία οικογένεια Παπαχριστοφίλου βρίσκουμε στο Ναύπλιο και η οποία πρέπει να θεωρηθεί κλάδος της Γαργαλιανιώτικης οικογένειας.

(**)Στην αρχαιότητα με την ονομασία Φαιδριάδες πέτρες καλούνταν δύο βραχώδη απόκρημνα υψώματα που βρίσκονται στη νότια πλευρά του Παρνασσού πάνω ακριβώς από το Μαντείο των Δελφών και την Κασταλία πηγή, η οποία ανάβλυζε ανάμεσά τους. Γεωλογικά, οι Φαιδριάδες αποτελούνται από σκουρόχρωμο ασβεστόλιθο και δημιουργήθηκαν κατά την ιουρασσική περίοδο.

https://www.gargalianoionline.gr/